Han Ryner - La Veraj interparoladoj de Sokrato

scias, Sokrato.

Sokrato : Mi ankaŭ ne scias... Sed ili aldirus : "Estas kri- moj, kiuj evitigas aliajh krimojn. La morto de Sokrato havos famon, kiun ne ĉiuj mortoj havos. Pri ĝi oni longtempe paro- los, tial ke pluraj juĝistoj pentos kaj de tiam ili ne plu kuraĝos kondamni. Eble per cia morto ci savas dek, dudek, cent senkulpulojn. Ne savante ilin, kiam ci povas tion fari, ci fariĝas ilia murdonto. Ĉu ci volas,,por kelkaj malgloraj jaroj, murdi multajn senkulpulojn ? ĉu ci kapablas konduti tiel malkuraĝe kaj tiel kruele ?" Diru al mi, Eskino,; kion mi respondus ?

Eskino : Mi ne scias pli ol antaŭmomente, Sokrato. Sokrato : Nek mi... Kaj la Neskribitaj Leĝoj plie dirus al mi : "De nun-ni estos ciaj malamikoj, kiel la Civito fariĝis

la malamiko de la fuĝinto. Sed la fuĝinto povas iafoje ri- fuĝi eksterlanden. Ci meni povas fari nenion similan. Ci tro ofte, tro maltime, tro klare kontraŭparolis la Skrib- itajn Leĝojn. Henie ei povus repaciĝi kun ili. Se ci ankaŭ fariĝas nia malamiko, kio restos al ci ? Kiel ci vivus sam- tempe ekster la malverajo de la Civito kaj la veraĵo de la Naturo ? Sokrato, ci estas la malsaĝulo, kiu ne volas resti dekstre de la abismo nek maldekstre de la abismo; sed, sen flugiloj, li pretsndas ŝvebi super la abismo. Sokrato, ci paŝas, kvazaŭ sonĝante, kaj ci estas faionta en la malplen- aĵon kaj en ia frenezaĵon. Ci vekiĝu ĉe la rando de l'pro- fundegaĵo. Ci apogu cin sur ni, ci, kiu ofte laŭdis prave nian eternan forton, ci, kiu brave batalis por ni. Ci ne sekvu la konsilojn de Eskino pi-efere ol la niajn".

Tiuj paroloj, kara Eskino, ĉirkaŭas min, levas min, en- tuziasmigas min, kiel la sono de la flutoj kaj de la cimba- loj entuziasmigas la koribantojn. La sono de tiuj paroloj sonoras tiel forte 6e miaj oreloj, ke ĝi malebligas min aŭdi ĉiun alian paroladon. Jen estas la sentoj, kiuj nun regas min. Mi kredas, ke nenio povas fortiri min de ili. Se tamen ci opinias povi sukcesi en tio, kaj se tiu sukceso ŝajnas al ci ankoraŭ dezirinda, parolu. Eskino : Nenion mi trovas por diri, Sokrato. Sokrato : Tiaokaze ni Ĝesigu tuj tiun interparolon kaj ni daŭrigu sekvi kuraĝe la vojon, kiun ni ekiris kuraĝe.

3

Dum la lasta tago de la vivo de Sokrato, liaj disĉiploj ĉirkaŭis lin pli multnombraj ol iam. Ni ĉeestis, ĉiuj, pres- kaŭ senescepte. Tamen oni rimarkis la foreston de Aristipo kaj tiun de Platono, malbonaj filozofoj, kiuj konfuzas la pompon kun la belaĵo kaj kiuj preferas la festenojn de la princoj ol la belegan spektaklon de la morto de saĝulo.

Aristipo - tion mi sciigis antaŭe - fervore estis klo- podinta, por fortiri sian majstron de la malliberejo kaj de la morto. Sed, kiam Eskino rapartis al ni la parolojn, per kiuj Sokrato rifuzis la vivon, por provi savi kelkajn hom- ojn, dum la larmoj de Simmiaso kaj de Cebeso montris tiom da admiro, kiom da doloro, la lipgrimaco de Aristipo kaj iu delikata ŝultroleviĝo signifis multe da malbelaĵoj. Li for- lasis nin, pretekstante mi ne scias kiun aferon, kiu dev- igis lin iri al Egino, kaj promesanie, ke li revenos, kiel

eble plej bald.au. Mi divenis, ke li ne revenos : li forkuris de spektaklo, kies belo estis tro nobla por lia koro, kaj" tro emocia.

Koncerne Platonon, en tiu okazo, kiel en kelkaj aliaj, li abomeninde kaj ridinde komediis. Du el liaj privataj amikoj, la maljuna Kritono kaj la juna Fedono, vidis lin la hieraŭon. Ili trovis lin sur lia lito kun konsternita vizaĝo, dum mo- mentoj tordita de kruelegaj doloroj aŭ de lertaj grimacoj. Ili parolis kun tiel amema kompato pri sia malsanulo, ke naive ni demandis nin,. Ĝu la morto ne- forprenos la saman ta- gon du filozofojn anstataŭ unu. Kaj tiu heroa Platono, for- gesema pri sia propra malsano, postulis ke liaj plej bonaj amikoj, anstataŭ esti apud li, ĉeestu kun ni apud Sokrato. Malbonŝance, la postan tagon, hazarde mi renkontis Platonon surstrate. Ekvidante min, lia vizaĝo, kiu signis perfektan sanon, ruĝiĝis dum moinento kaj tiel konfesis honton.: Mi di- ris al li, kiel malŝatinda estas lia konduto. Jam la komedi- ulo denove sin regis. Li asertis kun ĵuroj,ke 11 elsuferis mallongan sed teruran atakon. Dum du tagoj, la kuracistoj, kiuj ne sciis, kiel ĝin nomi, kredis, ke ĝi estas .mortiga.. Li demandis sin, kiel li povis resaniĝi. Ha! li ŝuldis la plej belan el la kokoj al Asklepio.

Unu el la apartaĵoj de la mortigaj malsanoj de Platono, ĝi estas, ke ili neniam malhelpas lin longe paroladi. Li di- ris al Kritono kaj al Fedono multajn kaj spritajn argument- ojn pri la senmorteco de la animo kaj li komisiis al siaj du amikoj ripeti al Sokrato mil konsolajn parolojn. Krome, Kri- tono kunportis sub sia mantelo libron de Anaksagoro, por legi al ni kelkajn pecojn el ĝi kaj zorge distingi, kion Platono aprobis, kion Platono malaprobis. En tiu tago, kiam silentis la aliaj'egoismoj, Platono ne nur obeis. al sia malkuraĝo, sed ankaŭ cediŝ al sia kutima malmodesto kaj postulis, ke oni interesiĝu, eĉ pli ol al Sokrato, al tio, kion eble opinias ia Platono.

Do Fedono kaj Kritono recitis la parolojn, kiujn Platono instruis al ili pri la senmorteco de la animo. Kaj tiuj pa- roloj estis belaj kaj oportunaj. Sed ili prezentis kiel eertaĵojn tion, kio devas resti diibo kaj rideto. Ili kredis, en tiu Ŝanceliĝa kampo, doni verajn pruvrezonojn kaj ili i^vigis min pri mi ne scias kiaj facilmovaj dioj, kies paŝ- aio enŝovus la nubojn. Iliaj spritaj kaj pezaj argumentoj estas konataj : estas precize tiuj, kiujn Platono en sia

"Fedono", atribuas al Sokrato. Simmiaso kaj Cebeso prezen- tis kelkajn kontraŭdirojn, por ke la dogmo pri la animsen- morteco ŝajnu -venki en batalo. Sed ili malvigle parolis, kiel batalantoj, kiuj deziras malvenkon, kaj ili baldaŭ cedis, deklaraate sin venkitaj per tro da lumo.

Ni ciuj aŭskultis, en ia sonĝo rava, dezirante, ke la animo estu senmorta kaj ke Sokrato ne estu forprenita de ni por ciam. Nia potenca deziro, ĉe kelkaj minutoj, kaŭzis al ni ian certon.

Nia emociiĝo speciale emigis nin al la persvadiĝo, kiam Pedono rakontis la historion pri Ero la armeno, tia, kiel oni povas trovi ĝin en la deka libro de "La Respubliko" de Platono.

Koncerne Sokraton, li aŭskultis kun sia bonvolemo kutima. De tempo al tempj, li eldiris kelkajn vortojn, klarigis ke, neniakaze, ĉu la animo estas mortonta aŭ senmorta, la morto nenial estas timinda.

Kiam tiu debato Ŝajnis elĉerpita, Kritono malvolvis la libron de Anaksagoro, kiun li estis kunportinta sub sia mantelo. E1 ĝi li legis kelkajn pecojn. Li diris, kiom tiu libro ĉarmis lin dum lia frua juno. Sed Platono poste ins- truis al li Ĉion, kio mankas en la instruo de Anaksagoro. Stariginte la Spiriton, kiel la kaŭzon de 1'mondo, Anaksa- goro, ja, devojiĝas, por serĉi aliajn kaŭzojn, anstataŭ nur montri, ke Ĉio estas kiel eble plej bona kaj bela, kiel konvenas en la verko de potenca kaj bonvolema saĝulo.

Sokrato ŝajnis ne aŭskulti. Kun la okuloj preskaŭ ferm- itaj, la buŝo duonmalfermita, li estis tia, kiel homo puŝ- ata de feliĉa sonĝo. Aliaj disĉiploj, tamen, defendis Anak- sagoron kontraŭ la atakoj de Kritono.

Ĝi tiu fine sin turnis al la Majstro kaj demandis :

Kion ci pensas pri tiuj aferoj ?

Mi pensas, ke ili ne estas objektoj de penso.

Pluraj rigardis unuj la aliajn kun miro. Sed, post mal- longa silento maliceta, Sokrato aldonis :

Ili estas revobjektoj.

Kial ? - demandis kune Kritono kaj

--">