Han Ryner - La Veraj interparoladoj de Sokrato

penson kaj mi bedaŭras esti persekutinta homojn, kiujn li ne persekutus. Tion mi tiom bedaŭras, ke, puninte Meleton kaj Aniton, la Atenanoj kredas esti punintaj la mortigint- ojn de Sokrato. Ili ankoraŭ ne scias la nomon de la mort- iginto de Sokrato, kaj ke li ne nomiĝas "Meleto", nek "Ani- to", nek "Likono", sed ke ĝi sin nomas Nomos[4] . Ili rompis, post ties uzo, unu el siaj multnombraj ponardoj; ili ne rompis en si mem la respekton al la leĝo kaj la guston por la laŭleĝa mortigo. ,

Sokrato kaj Antisteno tion ĵuras per la hundo : Sokrato kulpis en la stultaj okuloj de la leĝo. Li ja ne estis ti- el s^r.ita, por kredi je la dioj, kiujn honorigas la Civito. Malgraŭ siaj mensogoj, Satono mem, en sia "Eŭtifrono", ra- portis, mildigitaj kaj malfortigitaj, kelkajn el la mokoj per kiuj Sokrato supersutis la religion, tiun helpanton de la skribita leĝo, tiun naskanton de miloj da krimoj kaj de miri- adoj da stultaĵoj.

Ksenofono mensoge rakontas, ke Sokrato faris oftajn ofer- ojn, aŭ en sia domo, aŭ ce la publikaj altaroj. TTeniam mi vi- dis Sokraton oferi hejme. Se la cirkonstancoj instigis lin oferi publike, tion li faris, kiel li obeis al aliaj leĝoj kaj kutimoj, kiam kutimoj kaj leĝoj malutilis al neniu. Sed li obeis ŝercante kaj mokante. Lia obeo mem estis leciono pri memstareco.

Li ne kaŝis, ke pro malŝato li obeis. Oni deturnas sin de rekta vojo, por ne fali en abismon aŭ sin vundi kontraŭ roko, sed oni ne prikantas la ĉarman mildon de 1'roko nek la plenon de l'profundegaĵo.

Kiam Sokrato oferis, tiam mi Ĉiam aŭdis lin ŝerci kaj moki. Li diris :

Ni faru por tiuj kompatindaj dioj, kion ili ne kapablus fari por si mem.

Li aldiris :

Feliĉe, tiuj fantaziaj estuloj postulas nur la neutiligebl- ajn partojn de 1'viktimo. Kio ebligas al ĉiuj homoj vivi kaj al la pastroj grasiĝi.

Iun tagon, oni petis de mi en lia ĉeesto oferon por la Patrino de la Dioj. Mi respondis, ridante :

Riĉulo indignus kaj konsiderus ofenda mian donacon de unu dralano aŭ de unu obolo al lia patrino. Kial ci petas, ke mi faru tian ofendon al la dioj, kaj ke mi kulpigu ilin, entrud- iĝante en iliaj aferoj familiaj, pro nesufiĉa subteno al ilia patrino ?

Sokrato ridegis kaj li diris al la monkolektanto, kiu sin turnis al li :

Antisteno respondis por ĉiuj piuloj. Ci konsideru min, . mi petas, kiel pian homon.

La kolektanto ricevis eĉ ne unu solan obolon de la Ĉirkaŭ- antaro de Sokrato.

Alian tagon, iu orfea pastro laŭde priparolis antaŭ ni la feliĉegon de la malprofanuloj en Elizeo. Mi demandis lin :

Eion do ci atendas por morti kaj iri ĝuadi tiajn plezurojn?

Li atendas, diris Sokratc .osti certa pri la aferoj, kiujn li rakontas al ni.

Oni sciasy ke neniam li favore konsentis esti malprofan- igita. Li asertis :

Pli utila estas la vojago, kiun ci faras en ci mem, ol la vojaĝo al Elizeo.

Pri tio li ankoraŭ diris :

Se la paroloj de la hierofanto kaj de la dadaŭko kontraŭ- as la parolojn de mia dajmono, kial mi irus aŭskulti men- sogojn ? Se la paroloj de la dadaŭko kaj de la hierofanto akordas kun tiuj de mia dajmono, kial mi irus aŭskulti solenajn kaj malfacilajn, kiam mia dajmono familiare paro- las al mi kaj laŭ mia komprenkapablo ? Sed, se la malpro- faniĝo rilatas al.aferoj, kiujn ne konas mia dajmono, kial mi perdus mian tempon serĉante senutilajn konojn ?

Ksenofono asertas, ke Sokrato kredis je la divenarto. Neniam Sokrato elmontris tian kredon. Mi ne faros dekstre la mensogon, kiun Ksenofono faras maldekstre. Mi konfesas la tutan veron : mi ne scias, ĉu Sokrato kredis aŭ ne kre- dis je la divenarto. Eble li mem ne sciis. Tial ke la de- mando ŝajnis al li ne interesinda. Jen estas la solaj paro- loj, kiujn li aŭdigis antaŭ mi. Kaj plurfoje mi aŭdis ilin.

Ne konsultu la diojn aŭ la birdojn, - rekomendis Sokrato, konsultu nenion kaj neniun pri tio, kion ci mem povas ek- scii. Car tio, kion ci ne povas mem ekscii, havas por ci neniun utilon.

Tiel la saĝulo eĉ ne konsentos demandi sin, ĉu li kre- das aŭ ne kredas je la divenarto, ĉar, vera aŭ malvera, tiu scienco estas por li neutiligebla.

Sekve, Meleto pravis, kiam li deklaris, ke Sokrato mal- estimis la diojn, kiujn honoras la civito. La sola malpra- vo de Meleto, ĝi estas mallaŭdi tion, kio estas laŭdinda. Ksenofono faras la saman pekon kaj krome li mensogas pri faktoj. Meleto verdiras, kiam li asertas, ke Sokrato ehkon- dukis novajn diojn. Sokrato enkondukis multege da novaj dioj.

Min li aprobis, kiam mi diris :

Laŭ la leĝo, ekzistas pluraj dioj; laŭ la naturo, ekzis- tas nur unu dio.

Li aldonis, ke Dio malsimilas je Ĉiu estulo, kiun ni ko- nas aŭ povus koni, kaj ke estas malpie prezenti ĝin per bildoj. Post Anaksagoro, kiu, malgraŭ la amikeco de Peri- klo, estis kondannita kiel ateisto, Sokrato ofte honoris dion, kiun li nomis la Spirito. La Spirito, kiu el la eks- . tera kaoso faras kosmon, estas la sola dio ekstera al la /

homo. Antisteno konsentas la nomon dio al neniu alia estulo. Sed Anaksagoro parolis pri la Spirito kun certo. Sokrato ka,j Antisteno parolas pri la Spirito kun dubo kaj maltrankvilo, kiel oni parolas pri malcerta, malproksima afero, kiun neniam vidos nia okulo, kiun neniam konceptos nia intelekto. Eĉ, se mi ĝuste komprenas iujn parolojn, kiujn Sokrato eldiris la lastan tagon de sia vivo, kaj kiujn oni legos pli poste, So- krato, dum sia maljunaĝo, ne plu kredis je la Spirito.

Sed Sokrato parolis kun certo pri aliaj dioj, multegaj, pri dioj tiom multnombraj, kiom la homoj. Ciu homo estas ia kaoso, sed estas en ĉiu homo iu dio, kiu, se tion ci Volas, ordigos en kosmon kaj en feliĉon cian doloran kaoson.

Tiu interna dio instruas al ni la neskribitajn leĝojn, haltigas nian emon al malbonaj agoj, konsilas al ni malobeon al la leĝoj de la Patrio, se ili kontraŭas al la neskribitaj leĝoj. Oni scias, kun kiu skrupula atento Sokrato aŭskultis sian dajmonon kaj obeis al ĝi. Sed oni rakontis pri tio mil ridindajn fabelojn. Se oni kredus la malkleran plebon kaj la maleminentajn filozofojn, Sokrato estus vantulo, kiu kredis esti la sola posedanto de unu dajmono. Nu, neniam Sokrato opiniis esti privilegiita rilate ion ajn kaj li sciis, ke kiu ajn aŭskultus, kun la sama zorgo, kiel li, sian'propran dajmonon, fariĝus bona kaj feliĉa kiel li. .

Iun tagon mi demandis lin ĉu, en okazo de malakordo, li prefere obeus al la Spirito, ordiganto de la ekstera kaoso, aŭ al la dajmono, ordiganto de la interna kaoso. Li respon- dis al mi :

Eble cia demando havas nenian sencon. Car, se la Spirito havas ion por diri al mi, kiel ĝi povos tion diri al mi ?

Mi ne scias, Sokrato.

Ĝu ci kredas, ke ĝi povus aperi antaŭ mi en la formo de homo kaj paroli al mi per iu buŝo ?

Tion mi ne kredas, Sokrato.

Ĝu ci kredas, ke ĝi povus pruntepreni la voĉon de pastro ?

La pastro ĉiam ŝajnis al mi la plej malbona malamiko de la Spirito.

Do ne de ekstere la Spirito parolos al mi.

Ja, tiel ŝajnas.

Ĉu ĝi do parolos al mi interne de mi mem ? Verŝajne»

Sed, ĉu do ci ne scias, ke la dia voĉo, kiun mi aŭdas en ĝin mi nomas mia

--">