Kabe - Vortaro de Esperanto 1910

class="book">Alludo al

Abdul Hamid la 2-a

(1842-1918), pro masakroj kontraŭ armenoj fifama en okcidenta Eŭropo kiel la „ruĝa (sanga) sultano", kiun detronigis la junturka revolucio je 27 Apr. 1909 (dato de la entronigo de frato de Abdul Hamid kiel nova sultano).

Ankoraŭ pliaj artikoloj aludas la politikon en Turkio aŭ la Osmana Imperio:

Tuniso estas sub la protektorato de Francujo.

-

protektorato.

— En 1888, Francio okupis Tunison, ĝis tiam parto de la Osmana Imperio sub la sultano Abdul Hamid.

Macedonia taĉmento de lancistoj. -

falango 1.

— En 1910, Macedonio kaj ĝia ĉefurbo Tesaloniko ankoraŭ apartenis al la Osmana Imperio. Post lia detronigo Abdul Hamid devis vivi en ekzila kaptiteco en Tesaloniko.

Eĉ kaŝita kritiko pri la cara ŝtato troveblas. Jen la enskribo de „kalendaro":

Ĉiuj civilizitaj popoloj akceptis jam de longe la Gregorian kalendaron, per kiu la papo Gregorio XIII anstataŭigis en la jaro 1582 la Julian kalendaron. -

kalendaro.

En Ruslando okazis la kalendara reformo nur post la oktobra revolucio, nome je 31 Jan.

1918; ĉu la rusoj laŭ Kabe do ne apartenis al la „civilizitaj popoloj"? Ankaŭ ĉe „gildo" oni

trovas iel enigman ekzemplon, interpreteblan kiel kritiko:

En Rusujo la komercistoj estas dividataj en du gildojn; al la unua apartenas la posedantoj de grandaj komercaj firmoj, la bankieroj, k. t. p. -

gildo.

Kaj preskaŭ biografie sonas la difino por „knuto":

Vipo por kondamnitoj en Rusujo.

- knuto.

Sur la fono de tiuj (kaj aliaj, vd. la ĉapitron „kaŝitaj vortoj") referencoj al aktuala politiko - kiel ni devas interpreti tiun enskribon?:

La propagandaj esperantaj gazetoj

ne

akceptas politikajn artikolojn. -

artikolo.

Ĉu por Kabe la Esperanto-movado estis tro nepolitika? Tro diskutema, tro nenion faranta? La vorton „litanio" li klarigas per jena frazo:

Oni legis en la kunsido tutan litanion de projektoj. -

litanio.

Kaj fakte: Kiel pezaj la kunsidoj de la tiama Lingva Komitato estis, oni povas legi en la detalega raporto pri la kunsido en Barcelono 1909 - tri tagojn oni kunvenis, sed gravajn decidojn ĉefe prokrastis.[3]

Jaron poste, en 1910, Bein plene kaj senrevene forlasis la Esperanto-movadon, „kabeis" kaj pro tio ankaŭ ne plu prilaboris la unuan eldonon de sia vortaro. Ĝi fariĝis kaj restis lia lasta verko en Esperanto.

Pri lia familio la esperant-lingva literaturo silentas. Ĉe la kapvorto „nomo" lia vortaro faras aludon:

• Margareto. La gepatroj nomis sian filinon Margareto. -

nomo.

Pri la profesia vivo de Bein (probable) informas nekrologo en la pola kvaronjara fak- periodaĵo

Klinika Oczna

(Okul-Kliniko), kiun ni tamen ne ankoraŭ povis konsulti.[4]

Iom pri la vortaro Eldonhistorio

La unuaj kvar eldonoj estas identaj. La rapida dua eldono atestas pri la varma bonveno, kiun trovis la libro. Ĝi venis ĝustatempe por esti vendita dum la 25-a naskiĝtago de Esperanto, festita i.a. dum la Universala Kongreso en Krakovo (tiam Aŭstrio-Hungario) en 1912, jaron aŭ du post la „kabeo" de Kabe. La 3-a eld. de 1925 jam estas ŝuldita al iu „manke de pli bona". Intertempe estis aperintaj pluraj pli detalaj kaj modernaj vortaroj, tamen ne jam iu pli moderna unulingva difinvortaro. Jam rekte post la milito de 1914 ĝis 1918 aperis proponoj ellabori „duon-oficialan" difin-vortaron surbaze de la vortaro de Kabe per kunlaboro de ĉiulandaj vortaristoj.

⁷

Tiuj deziroj fine estis plenumitaj per la Plena Vortaro de 1930 / 1934 (PV), el kiu fariĝis la Plena Ilustrita Vortaro de 1970. Jam en 1925, post nur 15 jaroj, la Kabe- vortaro donis iun - enhave, ne lingve - malmodernan impreson de verko el la malaperita epoko antaŭmilita. La kialoj por la ĉina represo de 1984 ne estas klaraj. Eble estis pro la facila lingvaĵo kaj la klasika kaj klara stilo, ambaŭ taŭgaj ankaŭ por komencantoj. Eble ĝi estis simple malmultekosta, ĉar jam tiujare ne plu ekzistis kopirajto.

La motivo de la nuna prilaboro estas ĉefe historiaj aspektoj. Por bone kompreni la Funda- mentan vorttrezoron de la baza verko de 1905 kaj de la unua Oficiala Aldono (OA 1) de 1909, kaj dua de 1919 (preta tamen jam por la kongreso en Parizo en 1914), la Kabe-vortaro daŭre estas nemalhavebla. Grava ĝi estas ankaŭ por pli profunda kompreno de PV 1930 kaj pro tio fine de PIV.

Vortaro de Esperanto

(ĉ. 5.000 kapvortoj).

[1-a eld.] Paris: Hachette & Cie,

1910,

[4], 175, [9] p. (21 x 15 cm).

a eld.: Paris: Hachette & Cie

1911,

[4], 175, [9] p. (21 x 15 cm).

a eld. Paris: Esperantista Centra Librejo,

1925,

[4], 175, [9] p. (21 x 15 cm).

a eld.: Peking: Ĉina Esperanto-Eldonejo,

1984,

175 p. (22 cm)

a eld. kun enkonduko kaj komentoj: Berlino: Pabst,

2013.

(A 4).

Krome:

Brajla eld.: Esperanto-Blindul-Ligo de Germanujo,

1926.

Recenzoj

La „Vortaro de Esperanto" aperis probable en majo 1910. En la juniaj kajeroj de pluraj samepokaj revuoj ni trovas unuajn menciojn en la rubrikoj „bibliografio" aŭ „novaj libroj", en julio fine recenz(et)ojn. Kvankam ili estis ĉefe pozitivaj, ili ankaŭ estis supraĵaj kaj finjuĝe neadekvataj. Tio havis plurajn kaŭzojn. Ĝenerale - kaj ĝis en nia epoko - vortaroj ĉe la vasta publiko ne ĝuas la saman statuson de arta verko kiel ekzemple poezio aŭ literaturaĵoj. Por plej multaj ili estas iloj, nenio pli. Speciale en 1910, la vortaro konkurencis pri la intereso de la publiko kun pluraj aliaj gravaj verkoj. La vortarojn de Grabowski kaj Christaller ni jam menciis. Aldoniĝas la - ofte miskomprenita - inventario de Boirac („Plena Vortaro", 1909) kaj la teknika vortaro de Verax, fine la tiujare plej diskutata vortaro esperanta-franca de Grosjean-Maupin. Apud la Kabe-vortaro ĝia dua eldono poste fariĝis la plej grava fonto de PV 1930, verkita de la sama Grosjean-Maupin. Sed ĝia unua eldono estis - parte prave

⁸

- atakita kiel „Idista kukola ovo" atenco kontraŭ la unueco de la lingvo, „troja ĉevalo" kontraŭ la stabileco de Esperanto. La batoj kaj rebatoj plenigas la paĝojn de multaj gravaj gazetoj de 1910 kaj 1911, precipe en la rusa „Ondo de Esperanto", kie B. Kotzin gvidis la kritikantojn.

⁹

Kelkaj eĉ postulis, ke la Lingva Komitato oficiale kondamnu ĝin kaj avertu de ĝi.

¹⁰

Kvankam tio ne okazis, Th. Cart (1855-1931), de 1908 direktoro de la Komisiono pri la komuna vortaro de la Akademio, tamen ja kiel privatulo, skribis la famon frazon „Tia vortaro estas

--">